Is er nog wel ‘peasant agriculture‘ (‘boerenlandbouw’) in Europa?
Of is dit vooral vervangen door wat Jan Douwe ‘ondernemerslandbouw’ noemt: landbouw die de boerderij als financiele operatie ziet met maar één doel: zo veel mogelijk goedkoop voedsel produceren om zo veel mogelijk geld te verdienen. Het lijkt erop dat er een trend gaande is van schaalvergroting en dat voedsel steeds meer in de ongereguleerde vrije markt terecht komt, ondanks waarschuwingen van boeren zelf. Hoe kan het toch dat er op dit moment zeven boeren per dag verdwijnen in Nederland en bedrijven ondertussen steeds grootser worden (CBS)? Is dit een trend van vooruitgang of zitten hier verborgen interesses achter? Boerengroep ging op onderzoek uit en vond een interessant antwoord van Jan Douwe van der Ploeg. Zie hier ons interview:
(Klink voor Nederlandse ondertiteling op ‘cc’)
Volgens Jan Douwe willen veel boeren willen helemaal geen schaalvergroting en zijn er nog steeds veel ‘peasants‘, ook in Nederland. Echter wordt deze groep genegeerd op de Wageningen University, waar men volgens Jan Douwe vooral zegt:
“‘Peasants’, dat is iets van arme Derde Wereld landen, en sowieso zijn ze aan het verdwijnen. En hier hebben we alleen maar ondernemers, en nog wat idioten die nog steeds niet weg zijn, maar ze zullen verdwijnen. Ja en dan is er het grote belang om dit model van de grootschalige, ondernemende boederij te verkopen aan de rest van de wereld.“
Volgens Jan Douwe is er op dit moment een mega-project gaande van de overheid, de banken, de industrie, de ondernemersboeren, verenigd in de LTO, en de wetenschap om dit model van de grootschalige, geindustrialiseerde boerderij op de wereld te verkopen. “Zo werkt kapitalisme – totdat het wordt tegengewerkt door sociale bewegingen.”
Hoe komen we hier terecht?
Na de tweede wereldoorlog is vanuit de staat een offensief gestart om de landbouw ingrijpend te veranderen. Dit werd aangemoedigd door het Marshall Plan, waarbij de Amerikaanse overheid 12 miljard dollar aan ‘hulp’ gaf aan West-Europa om zich weer op te bouwen. Daartegenover stond echter wél dat Europa Amerika moest steunen in de strijd tegen het communisme, en ook handelsbelemmeringen moest verminderen, vele regulaties af moest schaffen, de industrie moest moderniseren, en de productie moest verhogen. De kleinschalige landbouw van voor de oorlog werd gezien als stagnerend en traditioneel. Boeren moesten investeren, groter worden. Het landschap werd rechtgetrokken met ruilverkaveling. Grote boeren moesten groeien, kleine boeren moesten weg. Zo is de ondernemerslandbouw de boerenlandbouw weg gaan drukken.
Veel mensen spreken vol lof over deze ontwikkeling, aangezien de agrarische productie is vertienvoudigd en we goedkoop eten hebben in overvloed. Echter is er een groot probleem. Ondernemerslandbouw ziet het boerenbedrijf als financiële operatie met maar één doel: zo veel mogelijk en zo goedkoop mogelijk voedsel produceren om zo veel mogelijk geld te verdienen. Maar de marges zijn klein. Op het moment dat de prijzen dalen, hebben deze grote ‘industriele’ bedrijven een probleem en moeten ze gered worden door de bank of de overheid.
Bovendien is het een hele dure landbouw. Bedrijven moeten ongelofelijk veel aankopen: voer, kunstmest, pesticiden. Daarnaast moeten er investeringen worden gemaakt om de groei mogelijk te maken: meer machines, grotere stallen, melkrobots die de enorme hoeveelheid koeien kunnen melken. Ze hebben steeds de nieuwste technologieën nodig – dat is een gigantische afzet voor de industrie.
Ondertussen doet de ondernemerslandbouw alsof hij competitief is in een ‘eerlijke’ vrije markt. Maar hij is verslaafd aan subsidies. Maar liefst 80 procent van alle EU-landbouwsubsidies gaat naar de 20 procent rijkste boeren. Ze krijgen rentesbsidies en kwantumtoeslagen. Op die manier houden ze zich al jarenlang staande, maar ze zijn er ook totaal afhankelijk van geworden. Boerenlandbouw daarentegen, is het tegenovergestelde: het is een landbouw die autonoom is, gebaseerd op eigen hulpbronnen.
Wat is er mis met de boerderij die als een fabriek veel en goedkoop voedsel produceert?
Om goedkoop te kunnen produceren, moet er bezuinigd worden op andere vlakken: het aantal werknemers moet achteruit. Liever ‘goedkope’ werknemers uit bijv. Oost Europa of zelfs nog goedkopere illegale migranten die niet kunnen klagen bij de politie, er wordt bezuinigd op de arbeidsomstandigeheden (zie bijv. dit verhaal over moderne slavernij in de tomatenbedrijven in Italie). Maar ook op dierwelzijn, bodemvruchtbaarheid, het milieu etc. moet worden bezuinigd.
Laat één ding duidelijk zijn: landbouw gaat niet alléén maar om voedsel. Het is ook nodig om:
- een inkomen te genereren voor velen families;
- het instand houden van eeuwenoude kennis en ambachten;
- het landschap te beheren;
- biodiversiteit in stand te houden;
- het leefgebied van weidevogels in stand te houden;
- nieuwe rassen te veredelen;
- klimaatsverandering tegen te gaan door C op te staan in de bodem;
- banen in stand te houden waarbij mensen buiten kunnen werken op ‘t land, zoals we dat generaties lang hebben gedaan.
Boer zijn is niet je baan, het is een manier van leven. En dat zie je duidelijk: ondanks dat boeren wereldwijd vaak een heel laag inkomen hebben, blijven ze vechten voor hun boerderij. Ze zouden het buitenleven nooit op willen geven voor welke andere baan dan ook.
Sinds 1950 zijn zes van de zeven boerenbedrijven verdwenen. Als de voorlopige cijfers van het CBS redelijk kloppen, verdwijnen er op dit moment 22 bedrijven per dag in Nederland (CBS, 2017). We roepen dat we de wereld moeten voeden, en ondertussen kunnen de boeren hun hoofd niet boven water houden door de lage prijzen die ze krijgen voor hun producten.
En nu?
Wij vinden dat het tijd is voor een eerlijke prijs voor de producent, want boeren kunnen niet investeren in een beter milieu, dierwelzijn, korte ketens of onbespoten voedsel als ze geen eerlijke prijs krijgen. Platform Aarde Boer Consument is bezig met de komende VoedselAgenda. Wil je weten wat onze aanbevelingen zijn? Bekijk dan ons pleidooi voor een voedsel- en landbouwbeleid: www.boerengroep.nl/themas/glb
Ook zijn er vele bewegingen wereldwijd bezig om te werken aan voedselsoevereiniteit. Zie hier ons artikel over afgelopen bijeenkomst waar 600 boeren, vissers, herders, tuinders, toekomstboeren, inheemse volken, landarbeiders en vele andere groepen samen kwamen in Roemenië om elkaar te versterken en ervaringen uit te wisselen.
Wat kan jij doen?
Koop eens lokaal bij de boer, dan gaat je geld direct naar de producent. Zo werken we samen aan eerlijk voedsel en een duurzame toekomst.
Meer weten of de verborgen interesses van staat, industrie en wetenschap? Zie ook: Dick Veerman met Sieta Keimpema en Jan Douwe v/d Ploeg; Het sprookje van het melkbeleid. Video online