Agro-ecologie

De term agroecologie, komt van twee wetenschappelijke disciplines: agronomy en ecology. Agronomie, of landbouwkunde, is de wetenschap met betrekking tot het verbeteren van de landbouw. Ecologie bestudeert de dynamiek van ecosystemen. De combinatie – agroecologie – betekent dus het observeren en leren van ecosystemen, het samenwerken met de natuur, om zo voedsel en andere landbouwproducten te produceren op een daadwerkelijk duurzame manier. Lokaal, met de natuur en de seizoenen mee, en een zo veel mogelijk gesloten kringloop en korte keten. Maar naast een wetenschap, is agro-ecologie óók een praktijk en een sociale beweging. In dat opzicht, gaat het dus verder dan bijvoorbeeld biologische landbouw, die alleen een bepaalde productiemethode vereist voor een – behoorlijk prijzig – keurmerk.

Ecologisch
Door die samenwerking met en nabootsing van de natuur kan je voedsel en andere producten produceren op een duurzame manier. Basisprincipes bij de teelt zijn bijvoorbeeld:

• het streven naar een dynamisch, complex ecosysteem als alternatief voor chemisch landbouwgif (insecticiden, fungiciden).
  Bijv: het gebruik van roofmijten die trips aanvallen / enkele wortels laten bloeien, omdat die bloemen sluipwespen aantrekken etc. Ook is vruchtwisseling belangrijk: teelten van dezelfde familie niet te lang op hetzelfde stuk land, om zo de impact van ziektes in de bodem op de gewassen te minimaliseren
• het gebruik en recyclen van natuurlijke voedingsstoffen
  Bijv: het gebruik van stikstofbindende gewassen (‘groenbemesters’), mest en compost, als alternatief voor kunstmest.
• de zorg voor een gezonde, van nature vruchtbare bodem
  Het grote verschil is dat conventionele landbouw kunstmest gebruikt die direct de plant voedt. Biologische (agroecologische) landbouw voedt het bodemleven. De schimmels, bacteriën, wormen etc. breken dan de organische stof af, waarbij mineralen en nutrienten vrij komen die als voedsel dienen voor de planten. Bovendien houdt je zo de structuur heel mooi en minimaliseer je de kans op ziektes.
• de zorg voor een goede bodemstructuur
  Bijv: minimaal gebruik zware landbouwmachines die de bodem compacteren, zo min mogelijk ploegen, het gebruik van vaste bedden, het stimuleren van het bodemleven, en gewassen met diepgaande wortels tussen teelten door zoals winterrogge
• het minimaliseren van verlies aan hulpbronnen (zonlicht, water, bodem, zaden). Bijv: zorgen voor een goede bodemstructuur, diepwortelende gewassen, zodat regenwater niet wegspoelt, maar de bodem ingaat. Bovendien kan grondwater makkelijker omhoog komen in droge tijden.
  Bijv: zorgen voor grondbedekkers die de mineralen vast kunnen houden, zodat dit niet weg kan spoelen.
• het stimuleren van genetische diversiteit
  Bijv.: het gebruik van lokale rassen en varieteiten versterk je de veerkracht van je bedrijf.
• innovatieve onkruidpreventie als alternatief voor chemisch landbouwgif
  (zie bijv. deze publicatie van de Wageningen University met verschillende voorbeelden)

Bij de veehouderij, kan je bijvoorbeeld ook denken aan een grondgebonden systeem. Dat betekent dat je genoeg land moet hebben voor je aantal koeien, zodat ze ook naar buiten kunnen en zodat je een groot percentage van het veevoer van eigen land kan halen. Het overige deel, komt dan uit de lokale regio. Geen soja uit Latijns Amerika dus, dat daar zorgt voor enorme ontbossing en gewelddadige landroof. Lees bijv de Pers van Milieudefensie.

Op deze manier is een agro-ecologisch systeem milieuvriendelijk, omdat het rekening houdt met de (lokale) draagkracht van de natuur. Om die natuurlijke draagkracht te optimaliseren, worden dus geen chemische pesticiden (onkruidbestrijders), insecticides (insectenverdelgers), fungicides (schimmeldodende middelen) of andere chemische soorten gif gebruikt. Ook kunstmest wordt niet gebruikt. In plaats daarvan zet agro-ecologie lokale middelen, markten en boerenkennis in om te komen tot veerkrachtige, productieve landbouw die past bij de natuur en cultuur van die regio. Die kennis is een co-creatie door wetenschappers, boeren, en sociale bewegingen. Agro-ecologische systemen zijn tevens klimaatbestendig, omdat nieuwe samenwerking en innovatie resulteren in gewassen en praktijken die beter zijn aangepast aan een veranderend klimaat en omdat het gebruik van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk wordt beperkt. Dit alles vermindert de externe afhankelijkheid van de boer en vergroot zijn of haar zeggenschap en autonomie.

Voedselsoevereiniteit

Agro-ecologie beoogt een grote onafhankelijkheid en autonomie van de producent, vrije uitwisseling van zaden tussen boeren en een gegarandeerde toegang tot grond, water, zaden en andere noodzakelijke hulpbronnen voor boeren. Op deze manier is agro-ecologie onlosmakelijk verbonden met het bouwen, versterken en verdedigen van voedselsoevereiniteit.

Eerlijk, sociaal, verantwoordelijk

Een agro-ecologische voedselproductie is niet mogelijk zonder eerlijke prijsvorming en een rechtvaardig handelsbeleid. Boeren wereldwijd hebben recht op een kostendekkende, stabiele prijs waarin alle milieu-, sociale- en dierwelzijnskosten zijn verrekend. De consument is dus mede-verantwoordelijk via de keuzes die hij/zij maakt. Iedereen heeft recht op gezond geproduceerd voedsel, maar men moet ook bereid zijn daar een eerlijke prijs voor te betalen.

Verschillende boerenvakbonden en organisaties hebben een pleidooi opgestelt voor een voedsel- en landbouwbeleid, als reactie op de voedselagenda van het kabinet. Zie hier ons pleidooi voor een eerlijk en sociaal Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) met kostendekkende prijzen.

Een wereldwijde beweging

Agro-ecologie is uitgegroeid tot een wereldwijde beweging. De agro-ecologische principes krijgen steeds meer erkenning en worden in praktijk gebracht door boeren in samenwerking met anderen, vooral met burgers en wetenschappers. Daaronder vallen initiatieven vanuit de biologische landbouw, stadslandbouw, natuurinclusieve landbouw, permacultuur, voedselbossen, BD-landbouw, en bewegingen voor voedselsoevereiniteit. Ook onder beleidsmakers en wetenschappers krijgt de ontwikkeling en versterking van agro-ecologische praktijken, samen met boeren, steeds meer aandacht. De wereldwijde beweging La Via Campesina vertegenwoordigd zo’n 200 miljoen ‘peasants‘ (kleinschalige producenten).

De Nyeleni Declaratie, 2015

In februari 2015 kwamen internationale bewegingen van producenten en consumenten uit de gehele wereld samen – waaronder kleinschalige boeren (peasants), familie-boeren, rurale werkers, herders, vissers, inheemse bevolking, jagers-verzamelaars en nomaden (zie foto). Samen schreven zij over de betekenis van agroecologie vanuit hun gezamenlijk standpunt, en niet vanuit het perspectief van de Westerse, mannelijke beleidsmaker of wetenschapper, wiens visie maar al te vaak (top-down) domineert en de stem van de meerderheid overschaduwt. De belangrijkste punten van agro-ecologie (uit de declaratie van het Internationaal Forum Agroecologie, 2015):

• Agroecologie is een manier van leven, de taal van de natuur die we leren als haar kinderen. Het is niet zomaar een set technologieen of productiemethodes die overal gekopieerd en geimplementeerd kunnen worden op dezelfde manier. In tegendeel, het is gebaseerd op principes die passen in de lokale context (natuur, cultuur, economie etc.) en die Moeder Aarde en gemeenschappelijke, gedeelde waarden respecteren;

• Agroecologische productie is gebaseerd op ecologische principes. De productievormen van agro-ecologie (bijv. gewasrotatie, het integreren van gewassen, bomen, vee en vis, het gebruik van lokale natuurlijke mest en compost, lokale zaden, lokale rassen vee, het gebruik van natuurlijke vijanden etc.) zijn gebaseerd op ecologische principes, zoals het opbouwen van het bodemleven, het recyclen van nutriënten (voedingsstoffen), het dynamische beheer van biodiversiteit en behoud van energie op alle niveaus. Agroecologie reduceerd ons gebruik van externe inputs die van de industrie gekocht moeten worden. Er is geen gebruik van agrochemicalien, kunstmatige hormonen, genetisch gemodificeerde organismen (GGOs) of andere gevaarlijke technologieën.

• De autonomie van agro-ecologie verdringt de controle van mondiale markten en genereert zelfbestuur door gemeenschappen. Het betekent dat we het gebruik van aangekochte externe inputs minimaliseren. Het vereist het creeëren van markten, zodat ze zijn gebaseerd op de princpies van solidaire economie en de ethiek van verantwoorde productie en consumpie. Het bevordert de directe, eerlijke korte distributieketens. Het impliceert een transparante relatie tussen producenten en consumenten, en is gebaseerd op de solidatiteit van gedeelde risico’s en voordelen.

• Agro-ecologie is politiek. Het vraagt van ons om de machtsstructuren in de maatschappij uit te dagen en te transformeren. We moeten de controle over zaden, biodiversiteit, grond en gebieden, wateren, kennis, cultuur en de ‘commons‘ in de handen houden van de mensen die de wereld voeden.

• Families, gemeenschappen, collectieven, organisaties en bewegingen zijn de vruchtbare grond waarin agro-ecologie floreert. Collectieve zelforganisatie en acties maken het mogelijk om agro-ecologie wijd te verspreiden, lokale voedselsystemen op te bouwen, en de controle van corporaties over ons voedselsysteem uit te dagen. Solidariteit tussen de volkeren, tussen rurale en stedelijke populaties, is van cruciaal belang.

• Gebieden zijn een fundamentele pijler van agro-ecologie. Volkeren en gemeenschappen hebben het recht om hun eigen spirituele en materiele relaties met het land te behouden. Ze hebben recht op het veilig stellen van, de ontwikkeling van, de controle behouden van, en het reconstrueren van hun land en gebieden, inclusief visgebieden,  zowel politiek als maatschappelijk. Dit houdt in de volledige erkenning van hun wetten, tradities, gewoontes, eigendoms-rechten en instellingen en het vormt de erkenning van zelfbeschikking en autonomie van de volkeren.

• Collectieve rechten en toegang tot de ‘commons‘ zijn fundamentele pijlers van agro-ecologie. We delen toegang tot gebieden die thuisbasis zijn van vele verschillende groepen, en we hebben geavanceerde systemen voor het vermijden van conflicten en het reguleren van toegang tot de commons, die we willen behouden en versterken.

• De diverse soorten kennis en manieren van begrijpen van onze volkeren zijn fundamenteel voor agro-ecologie. We ontwikkelen deze manieren van weten via dialoog (diálogo de saberes). Onze leerprocessen zijn horizontaal en vinden plaats in onze eigen training-centra en gebieden (boeren geven kennis en ervaringen door aan boeren – vissers aan vissers etc.) en worden ook doogegeven binnen generaties, met uitwisseling van kennis tussen jongeren en ouderen. Agro-ecologie is ontwikkeld door onze innovatie, onderzoek en het selecteren en veredelen van gewassen en vee.

• De kern van onze kosmovisie is het noodzakelijke evenwicht tussen natuur, de kosmos en de mens. Wij erkennen dat wij mensen slecht een deel van de natuur en kosmos zijn. We delen een spirituele verbinding met ons land en het leven. We houden van ons land en onze volkeren, en zonder dat, kunnen we agro-ecologie niet verdedigen, niet vechten voor onze rechten of de wereld voeden. We verwerpen de commercialisering van alle vormen van leven.

• Vrouwen en hun kennis, waarden, visie en leiderschap zijn van cruciaal belang. Migratie en globalizatie resulteren in toenemend werk voor de vrouwen. Echter hebben vrouwen vaak veel minder toegang tot hulpbronnen dan mannen. Maar al te vaak ik hun werk erkend noch gewaardeerd. Als agroe-ecologie volledig wil bloeien, moet er gelijke verdeling komen van macht, taken, besluitvorming en boloning tussen man en vrouw.

• De jeugd, samen met de vrouwen, bieden één van de twee belangrijkste sociale grondslagen voor de evolutie van agro-ecologie. Agro-ecologie kan een ruimte bieden voor jonge mensen om bij te dragen aan sociale en ecologische transformatie die op dit moment gaande is op vele plekken. De jeugd draagt de verantwoordelijkheid voor de verdere toekomstige uitvoering van de collectieve kennis, geleerd van hun ouders, ouderen, en voorouders. Agroecologie ligt in de handen van toekomstige generaties. Agro-ecologie moet ruimte en sociale dynamiek creeëren die kansen biedt voor jeugd die in rurale gebieden aan agro-ecologie wil gaan werken.

====

Zelf een agro-ecologische tuinderij beginnen?

Zelf een agro-ecologische tuinderij beginnen? Schrijf je in voor de jaarlijkse cursus Agro-ecologie in de Praktijk: agro-ecologie.nu/cursus. Je leert van alles over de bodem, composteren, het maken van een teeltplan, de biologische teelt van groenten, kruiden, fruit, en snijbloemen, alles over ziekten, plagen en natuurlijke bestrijding en nog veel meer! Twee dagen per maand les en stage op een bedrijf naar keuze. Meer info en aanmelden: agro-ecologie.nu/cursus

Meer info over agro-ecologie:

• Onze landbouwgrond is zo dood als een pier. Weg met het gif. De Correspondent, 2017. Online
  Het gif uit de industriële landbouw brengt het leven op aarde ernstig in gevaar. Toch blijven overheden laks. En dat terwijl er inmiddels veel betere opties zijn om voldoende voedsel voor iedereen te verbouwen. We moeten volledig afscheid nemen van de industriële landbouw, concludeert de VN-rapporteur dan ook. In plaats van monoculturen en het massale gebruik van chemicaliën zouden we moeten toewerken naar wat bekend is komen te staan als ‘agro-ecologie’: samenwerken met de natuur om voldoende voedsel te produceren voor iedereen.

• Het nieuwe boeren, 2017. De Groene amsterdammer. Online
  Landbouw en natuur staan vaak tegenover elkaar. Wat als ze elkaar zouden versterken? Een nieuwe beweging, gepersonifieerd door de Amerikaanse boer Joel Salatin, pleit voor natuurinclusieve landbouw, wat meer betekent dan biologisch.

• BioForum Vlaanderen publiceert een boekje over agro-ecologie : “Het echte werk. Boeren vertellen zelf hoe agro-ecologische landbouw werkt”. Agro-ecologie betekent dat we voedsel produceren op een manier die echt duurzaam is. Lokaal, met de natuur en de kringloop mee. Dit boekje doet je kennismaken met zeven Vlaamse boeren, twee boeren uit het Zuiden, een Nederlandse professor en een ecotuinier, die elk op hun eigen manier agro-ecologie omarmen. En wat blijkt? Agro-ecologie rendeert beter, dieren en milieu varen er wel bij en de boer is erg tevreden over zijn of haar job. Steeds meer consumenten, boeren en overheden gaan op zoek naar duurzame landbouw. Download hier..

• Toekomstboeren in Nederland: online

• Tittonell, 2015. Lang leve de biologische landbouw (NRC). Online

• Agro-ecologie kan een hefboom zijn voor duurzame landbouw. Vilt 2017. Online

• Agro-ecologie, het antwoord op industriele landbouw? Kees van Veluw (WUR) in gesprek met Miguel Altieri, professor agro-ecology aan de universiteit Berkeley, Californie, over het wereldvoedselprobleem, stadslandbouw, en de sociale voordelen van agro-ecologische landbouw.  Lees Online

• Manifest Voedsel Anders: Op weg naar eerlijke en duurzame voedsel- en landbouwsystemen. Online

• Verslagen Voedsel Anders Congres (NLD en ENG). Online

• Wat is agro-ecologie? Wervel, 2011. Online

• ‘Ondernemerslandbouw is verslaafd aan subsidies’. Een pleidooi voor boerenlandbouw. Jan Douwe van der Ploeg, 2017. Volkskrant online

• Manifest: Natuurinclusieve Landbouw, 2017. Online.
• Natuurinclusieve Landbouw: wat kunnen en willen we ermee? 2017. Online
• Tour du Boer: opzoek naar Natuurinclusieve landbouw in Groningen. 2017. Online
  “Met fiets en tent een week lang de provincie doorkruisen, op zoek naar boeren die natuur in hun bedrijf gebruiken op een toekomstbestendige manier, ook wel natuurinclusieve landbouw genoemd. Ik houd van de natuur en ik wil weten waar mijn eten vandaan komt.” – Jasper Tiemens

• Hoge blootstelling pesticide geeft geboorteafwijkingen. NRC 2017.

• Zie ook een uitgebreide lijst artikelen, video’s, reports en links in ‘t Engels hier

Deze pagina is geschreven door Elske Hageraats. Wil je meer weten over agro-ecologie of je inschrijven voor de jaarlijkse cursus Agro-Ecologie in de Praktijk? Kijk dan op agro-ecologie.nu